Gepubliceerd in het blad “Grazia”, uitgave 16 april 2008
Audrey Zonneveld
Copyright © 2008, Sanoma Uitgevers
Noem het een kort lontje. Noem het stress. Of onverdraagzaamheid desnoods. Maar soms sta je opeens te schelden en te tieren of begin je zelfs met schoppen en slaan. Een waas voor je ogen van heb-ik-jou-daar. Later schaam je jezelf rot voor dit weinig ladylike gedrag. Grazia ging daarom op een cursus Anger Management en kwam, bijna, helemaal Zen terug.
Tuurlijk. Meestal zijn we zoete prinsesjes die glimlachend reageren op elke vraag. Maar heel, heel soms moeten we even met fietsen smijten. Of de middelvinger opsteken tegen een bumperklever. Of een onschuldige zaterdaghulp uitschelden als de crème fraîche op is. Maar verder zijn we volstrekt ongevaarlijk, hoor.
Alleen jammer dat we onszelf daarna zo schamen omdat we ons zo hebben laten gaan. Of dat we ons schuldig voelen tegenover die ander. Andere mensen, Vriend in de eerste plaats, menen ook dat ‘je wel erg snel boos bent’. Collega’s hebben zelfs al eens voorzichtig geïnformeerd of je het allemaal wel onder controle hebt. En zo leuk is het niet om te boek te staan als een ‘kort lontje’. Bovendien is je leven een stuk relaxter als je minder snel kwaad bent. Toch?
Tijd om er wat aan te doen! Grazia stelde daarom een gelegenheidsklasje samen van een paar vrouwen en een enkele man die allemaal ‘anger issues’ hebben. De één kan bijvoorbeeld razend worden als iemand met 60 km per uur op de linkerbaan blijft rijden. Niet alleen gebruikt ze dan diverse krachttermen om ‘die slak’ tot snelheid te manen. Ook kan ze het niet nalaten om bij het passeren met beeld en geluid duidelijk te maken dat 80 de toegestane snelheid is.
Een ander heeft moeite met collega’s die nooit doen wat er van ze wordt verlangd. Kwaad wordt ze zelden; ze kropt alles lekker op totdat ze na ongeveer vier maanden een ongelooflijke uitbarsting krijgt waarbij iedereen dekking moet zoeken terwijl niemand snapt waarom. Een derde is wel eens krijsend de supermarkt uitgelopen omdat de basilicum op was. ‘En hoe moeilijk is het om verdorie het vak bij te vullen?!’ Ook falende computersystemen of, erger nog, ongeïnteresseerde systeembeheerders zorgen bij haar voor blinde woede.
En ondergetekende? Die maakt zich onder meer vreselijk kwaad om mensen met een ‘regeltjes-zijn-regeltjes-mentaliteit’. Bijvoorbeeld iemand achter een loket die me vraagt het zoveelste formulier in te vullen waarna ik in de volgende wachtrij moet plaatsnemen.
Toegegeven: het is te onbenullig voor woorden. Maar juist daarom wil ik er graag vanaf.
“Er is op zich niks mis met kwaad worden want daarmee geef je jouw grenzen aan”, meent psychologe en cursusleidster Tea Hol. “Maar als je er zelf last van hebt omdat je ’s nachts ligt te malen over wat je hebt gedaan, is het misschien tijd om er iets aan te doen. Begin met jezelf af te vragen wat jouw kwaadheid triggert en in welke situaties of omstandigheden je kwaad wordt. Bedenk ook of je de agressie voelt aankomen. Krijg je het bijvoorbeeld heel warm of krijg je hartkloppingen? Het signaleren van je eigen kwaadheid is een goed begin.”
Tea vertelt verder over de verschillende vormen van agressie. Zo is er frustratieagressie; dit komt vaak tot uiting na een opeenstapeling van ergernissen. Het is bijvoorbeeld razend druk op je werk, collega’s steken geen poot uit en op het moment dat de computer ook nog dienst weigert, krijgt iemand die toevallig voor je voeten loopt de wind van voren. Heel herkenbaar toch?
Tea: “Frustratieagressie zie je veel bij mensen die overspannen zijn of misschien zelfs tegen een burnout aanzitten. Elke tegenslag, hoe klein ook, is hen teveel. Vraag jezelf dus af wat er werkelijk aan de hand is. Misschien moet je tijdelijk een stapje terug doen.”
Een andere vorm is instrumentele agressie. Hierbij ligt de nadruk op het manipuleren van de situatie. De ‘agressor’ wekt de suggestie dat de ander iets verschrikkelijks zal gebeuren als hij of zij niet meewerkt. Bijvoorbeeld: ‘Als je niet doet wat ik van je verlang, ga ik bij je weg.’
“De meeste mensen zullen beide soorten gebruiken, soms door elkaar heen. Maar je hebt ook nog psychopathologische agressie. Dat komt echter alleen voor bij mensen met een psychiatrische aandoening. Zij zijn hun impulsen niet de baas en zien vaak ook niet in wat ze verkeerd doen. Ik ga er vanuit dat het bij jullie niet zo ernstig is”, meent Tea.
Maar dat het ook niet meevalt, blijkt wel uit de eerste oefening van de training. Alle cursisten moeten namelijk tekenen in welke situaties ze kwaad worden en tot welk gedrag dit leidt. Moeilijke opdracht! Want er mag bewust niets worden opgeschreven. “Door te tekenen gebruik je alleen je rechter hersenhelft zodat je dichter bij je gevoel zit”, aldus de cursusleidster. Er wordt dan ook driftig gekrast en gekleurd om alle kwaadheid op papier te krijgen. Met wonderlijke resultaten tot gevolg: vellen vol onnozele winkelmeisjes, lakse collega’s, irritante bumperklevers, lastige klanten... En: verkeerd afgesneden hompen kaas: ‘Als mijn vriend de korsten aan de kaas laat zitten, kan ik echt ontploffen!’
Et moi? Ik had onder meer een mannetje in een slecht zittend, auberginekleurig maatpak getekend die zijn vinger opheft. “Mannen die geen smaak hebben maar die zich wel autoritair opstellen, halen het slechtste in mij boven. Mijn gedrag varieert dan van diep zuchten en stampvoeten tot aan een verbaal machtsspel waarbij ik dat kereltje probeer de baas te worden.”
Tea legt uit dat het altijd kan gebeuren dat iemand het bloed onder jouw nagels vandaan haalt omdat diegene zich inflexibel, intolerant, arrogant of agressief opstelt. “Maar iemand anders kun je nauwelijks veranderen; alleen jezelf. En met je eigen gedrag kun je wél de situatie en het gedrag van die ander beïnvloeden. En zo krijg je misschien toch gedaan wat je met schelden of intimiderend gedrag nooit zal lukken. Dit kun je doen door bewust te zijn van het gedrag van een ander en zelf het tegenovergestelde te doen. Dus als iemand zich aanvallend opstelt, wees dan zelf juist meewerkend. Je zult zien dat de ander zich van de weeromstuit ook coöperatiever zal opstellen. En als hij dit toch niet doet, heb je in ieder geval voorkomen dat je zelf agressief wordt. Want één ding is helder: als jij je ook aanvallend gedraagt, zal de situatie zéker escaleren.
Heel concreet: als je witheet bent omdat de systeembeheerder jouw computer nú moet maken omdat jij anders je deadline niet haalt, kijk dan hoe je hem het gevoel kunt geven dat hij op dat moment heel belangrijk is. Plaats hem als het ware boven je en maak het hem zo gemakkelijk mogelijk. ‘Als jij even naar mijn computer kunt kijken, haal ik ondertussen koffie voor je. Wat fijn dat jij me kunt helpen want ik weet zelf helemaal niks van computers.”
“Dit is natuurlijk helemaal niet leuk”, geeft de cursusleidster meteen toe. “Het kan zelfs als vrouw heel vervelend voelen om je als het spreekwoordelijke domme blondje te moeten opstellen. Maar soms is het wel dé manier om datgene voor elkaar te krijgen wat je wilt zonder dat je jezelf verliest in kwaadheid of agressie.”
En kwaadheid of agressie wordt bij vrouwen nu eenmaal minder snel geaccepteerd, hoe oneerlijk dit ook is. “Oh, die is hysterisch. Of ze zal wel ongesteld moeten worden. Opmerkingen die je natuurlijk tot waanzin drijven. Terwijl als een man met zijn vuist op tafel slaat er hooguit wordt gedacht dat hij ‘onder hoge druk’ staat.”
“Of hij dat hij een punt heeft”, voegt één van de cursisten toe.
“Precies. Mannen komen er gemakkelijker mee weg.”
Tijd voor de volgende oefening: een rollenspel, brrrr... Een acteur speelt samen met de cursisten een real life situatie na. Aan ons de taak om te voelen wanneer we kwaad worden en in te grijpen als de agressie de overhand krijgt. En verdomd, ook al is het een spel: de acteur weet iedereen toch echt razend te krijgen.
Zo heeft één van de cursisten, die als designer werkt, ooit een vergadering van anderhalf uur moeten bijwonen over het plaatsen van een punt of een komma. Plus een uur in de file heen en een uur in de file terug. Over komma’s! De acteur leidt ‘de vergadering’ en na een paar minuten doorzagen, kleurt de designer dieprood van woede. Hij beweegt ongemakkelijk op zijn stoel en zijn stem slaat over.
Tea grijpt in en vraagt hem hoe hij de situatie denkt te kunnen beïnvloeden. “Mag ik humor gebruiken?” vraagt hij.
De ‘vergadering’ begint opnieuw en zodra de komma’s ter sprake komen, stelt de cursist doodleuk voor om er smiley’s voor in de plaats te zetten. Alle vergaderaars barsten in lachen uit en de voorzitter is de grip op de situatie volledig kwijt.
Tea: “Zie je nu hoe dit jou en de situatie positief beïnvloedt?”
Maar niet iedereen is snel in staat om een grap te maken. “Als je je kwaadheid voelt opkomen, kun je er ook voor kiezen om je bewust te ontspannen. Haal diep adem, zet je beide benen op de grond en concentreer je op jezelf. Als het echt niet gaat, neem dan een time-out door bijvoorbeeld even naar de wc te gaan. Vaak is de ergste woede na een paar minuten al verdwenen. Als ook dat niet lukt, zeg dan tegen je gesprekspartner dat je later op het onderwerp zult terugkomen. Het is ook prima, als je ertoe in staat bent, om aan te geven wát je kwaad maakt, maar maak daarbij niet de fout om op de man te spelen. Beschrijf het gedrag van de ander en het effect dat het op jou heeft. Blijf hem of haar in ieder geval in de ogen kijken en houd je stem laag. Loop daarna rustig weg.”
Het loopt tegen vijf uur als de cursus ten einde loopt. Iedereen is enthousiast over de dag, ondanks de aanvankelijke twijfels over bijvoorbeeld het rollenspel. “Confronterend, maar zeer leerzaam”, meende één van de korte lontjes. “Ik vond zelf wel dat ik soms onevenredig boos werd om iets kleins. Maar dat anderen op dat moment ook bang van me zijn, vind ik heel vervelend.” En: “Ik heb me nooit gerealiseerd dat ik de situatie alleen maar verslechter voor mezelf als ik uit mijn bel barst.”
‘Nu maar hopen dat we het geleerde in de praktijk kunnen brengen’ was een veelgehoorde mening. Ondergetekende lukte dat nog niet helemaal. Toen ik ’s avonds in het restaurant niet snel genoeg geholpen werd, wilde ik één van de obers op hoge poten om een verklaring te vragen. Maar... een paar keer diep inademen deed toch wonderen.
Cursusleidster Tea Hol is van huis uit psychologe en werkt sinds 2005 als zelfstandig trainer. Ze is gespecialiseerd in trainingen in het voorkomen van stress en burnout aan managers bij van diverse instellingen. Ook geeft ze trainingen over het hanteren van agressie. Hierin leert ze cursisten hoe ze een situatie kunnen laten ‘de-escaleren’ door een aantal verbale en non-verbale vaardigheden toe te passen. Dit zijn vaardigheden die effectief zijn als je voelt dat je zelf agressief wordt, maar ook als een ander zich agressief naar jou toe opstelt. Voor meer informatie: kijk op www.teahol.nl
| Wat je niet moet doen | Wat je wel moet doen |
|---|---|
|
|
Sterren zijn net mensen, dus ook zij worden wel eens kwaad. Alleen jammer dat het bij hen vaak in de publiciteit komt. Hoewel, jammer…